Tên di sản : Nhà thờ Tiến sĩ Nguyễn Lệnh Tân

Tỉnh/Thành phố : Thanh Hóa

Loại di tích : Di tích lịch sử

Sô quyết định : Số 3827/QĐ-UBND

Giới thiệu

Nhà thờ tiến sĩ Nguyễn Lệnh Tân là nhà gỗ 5 gian, bít đốc, xây tường và lợp ngói mũi.

Chiều dài của ngôi nhà là 13m, chiều rộng trong lòng nhà là 3,86m, hè rộng 1,45m. Từ trái sang phải, gian 1: rộng 3,3m, gian 2: 2,15m, gian 3 (gian giữa): 2,45m, gian 4: 2,15m, gian 5: 3,3m.

Trước nhà là sân gạch có kích thước 10m x 6,25m.

Tuy là nhà 5 gian nhưng chỉ có 4 vì gỗ, còn hai gian hồi là kéo dài để nối đè vào đốc mà thành.

Trong 4 vì gỗ thì hai vì giữa được làm theo kiểu giá chiêng kẻ chuyền, còn hai vì bên lại làm theo kiểu giá chiêng bên trong nhà và chồng rường ở ngoài hiên. Để tạo cho hiên hè rộng ra, chủ nhân đã cho nối thêm một đoạn kẻ lượn cong và dùng cột đỡ cuối đầu kẻ cho vững chắc.

Tại các con rường và kẻ bẩy ở ngoài hiên các hình chạm khắc hoa lá cách điệu và các đường gờ chỉ xung quanh vẫn còn nguyên vẹn và sắc nét. Bên trong, ở hai ô thoáng ở hai vì bên ở trên được thăng ván viên khung để viết và khắc mỗi bên 3 chữ nho cỡ lớn.

Nhà có 3 chuông cửa bức bàn, mỗi chuông 4 cánh. Tất cả 3 chuông cửa đều được đi bằng khung bạo gỗ xung quanh. Mỗi khung bạo đều có các chốt để giữ cửa.

Phía trên các bộ cửa là một địa thu (tức ngạch cửa) bằng gỗ và dưới địa thu được xây chèn bằng gạch.

Thềm hè được bó bằng đá phiến.

Từ ngoài nhìn vào thấy hai buồng lồi ra sát tận hiên hè, còn ba gian giữa thì lui vào vì để hè rộng đến 1,45m.

Toàn bộ các vì kèo và cấu kiện gỗ nói chung đều làm bằng xoan ngâm nhưng còn rất chắc chắn. Theo các cụ trong họ cho biết thì nhà thờ xưa bị đốt cháy từ thời Cần vương chống Pháp bởi dòng họ có vài vị theo Trần Xuân Soạn và Tống Duy Tân làm nghĩa quân. Vì vậy, các con cháu sau đó đã làm lại nhà thờ, và tính đến nay ngôi nhà thờ cũng đã được gần một trăm năm.

Nhìn chung, với kiến trúc gỗ và trang trí nội thất bên trong (từ giường thờ, câu đối, đại tự v.v...), nhà thờ Nguyễn Lệnh Tân thực sự là công trình kiến trúc nhà cổ truyền thống điển hình, tiêu biểu ở nông thôn Thanh Hoá và đồng bằng Bắc bộ hồi cuối thế kỷ XIX, đầu thế kỷ XX mà chúng ta từng biết. Và công trình này cũng rất có giá trị về nghệ thuật, đồng thời là ngôi nhà thờ trên đất ở xưa của vị quan nghè Nguyễn Lệnh Tân, nên ngôi nhà đó cũng rất có ý nghĩa về mặt lịch sử nói chung.

Các tài liệu, hiện vật còn lại ở di tích:

Các tài liệu gốc còn lại:

Gia phả họ Nguyễn - Phù Lê (chữ Hán) còn cả quyển.

Một phần sắc phong

Các văn tự về ruộng đất...

 Các hiện vật cổ còn lại:

1 ngai thờ bằng gỗ

1 bảng chúc văn

4 bài vị và hộp đựng bài vị

1 hộp đựng sắc bằng gỗ

4 ống hương gỗ

1 khay mịch

2 chân nến gỗ (1 chân bị gãy)

2 bát hương sứ thời Lê - Mạc (thế kỷ XVI)

1 bát hương đá

2 đôi câu đối gỗ (đã dịch và giới thiệu ở phần trên)

2 bức đại tự (đã dịch và giới thiệu ở phần trên)

Hương án gỗ 1: Dài 1,62m, rộng 0,93m, cao 0,98m.

Hương án gỗ 2: Dài 1,25m, rộng 0,79m, cao 1,02m.

Thùng gỗ đựng áo mũ, hình vuông, mỗi chiều 0,33m

1 âu gỗ

1 ống gỗ đong gạo

1 khuôn đúc bản bằng gỗ v.v...

Nhìn chung, các tài liệu, hiện vật còn lại tại nhà thờ đều rất có giá trị giúp chúng ta tìm hiểu cách trang trí nội thất trong nhà thờ họ ở nông thôn Thanh Hoá trước đây. Đồng thời, từ những hiện vật trên, chúng ta sẽ có thêm cứ liệu để tìm hiểu về nghệ thuật điêu khắc gỗ, đá của ông cha xưa,...